احکام شرعی - احکام خمس/ - منفعت کسب - تطابق با فتوای آیت الله العظمی صافی

1752 - هرگاه انسان از تجارت یا صنعت یا کسبهای دیگر مالی به دست آورد،اگرچه مثلا نماز و روزه میتی را به جا آورد و از اجرت آن مالی تهیه کند، چنانچه از مخارج سال خود و عیالاتش زیاد بیاید، باید خمس ، یعنی پنج یک آن را به دستوری که بعدا گفته خواهد شد بدهد.

1753 - اگر غیر از کسب ، مالی به دست آورد، مثلا چیزی به او ببخشند، ( چنانچه از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمسش را بدهد.)واجب نیست خمس آن را بدهد، اگر چه احتیاط مستحب آن است که اگر از مخارج سالش زیاد بیاید، خمس آن را هم بدهد.

1754 - مهری که زن می گیرد ( و مالي را كه مرد عوض طلاق خلع دريافت مي كند خمس ندارد. و همچنين است ارثي كه به انسان مي رسد، ولي اگر مثلا با كسي خويشاوندي دوري داشته باشد ونداند چنين خويشي دارد، احتياط واجب آن است خمس ارثي را كه از او مي برد اگر ازمخارج سالش زياد بيايد بدهد.) خمس ندارد. و همچنین است ارثی که به انسان می رسد. ولی اگر مثلا خویشاوند دوری داشته باشد و نداند چنین خویشی دارد، احتیاط مستحب آن است که خمس ارثی را که از او می برد، اگر از مخارج سالش زیادبیاید بدهد.

1755 - اگر مالی به ارث به او برسد، و بداند کسی که این مال از او به ارث رسیده خمس آن را نداده ، باید خمس آن را بدهد. و نیز اگر در خود آن مال خمس نباشد ولی انسان بداند کسی که آن مال از او به ارث رسیده ، خمس بدهکار است ،باید خمس را از مال او بدهد.

1756 - اگر به واسطه قناعت کردن چیزی از مخارج سال انسان زیاد بیاید، بایدخمس آن را بدهد.

1757 - کسی که دیگری مخارج او را می دهد، باید خمس تمام مالی را که به دست می آورد بدهد، ( پايان مسأله در رساله آيةالله صافي گلپايگاني .) ولی اگر مقداری از آن را خرج زیارت و مانند آن کرده باشد، فقطباید خمس باقی مانده را بدهد.

1758 - اگر ملکی را بر افراد معینی ، مثلا بر اولاد خود وقف نماید، چنانچه در آن ملک زراعت و درختکاری کنند و از آن چیزی به دست آورند و از مخارج سال آنان زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهند. ( بلكه اگر طور ديگري هم از ملك نفع ببرند، مثلا اجاره آن را بگيرند،بنابر احتياط واجب بايد خمس مقداري را كه از مخارج سالشان زياد مي آيد بدهند.)

1759 - اگر مالی را که فقیر بابت خمس و زکات ( گرفته ، خمس واجب نيست ، اما احتياط واجب آن است كه خمس مالي راكه بابت صدقه مستحبي به او داده اند، اگر از مخارج سالش زياد بيايد بدهد. ولي اگر از مالي كه به او بابت خمس و زكات و صدقه داده اند منفعتي ببرد و از مخارج سالش زياد بيايد، بايد خمس آن را بدهد.) و صدقه مستحبی گرفته ، از مخارج سالش زیاد بیاید، واجب نیست خمس آن را بدهد. ولی اگر ازمالی که به او داده اند منفعتی ببرد، مثلا از درختی که بابت خمس به او داده اندمیوه ای به دست آورد، چنانچه درخت را برای منفعت بردن و کسب نگه داشته باشد، باید خمس مقداری که از مخارج سالش زیاد می آید بدهد.

1760 - اگر با عین پول خمس نداده جنسی را بخرد، یعنی به فروشنده بگوید این جنس را به این پول می خرم ، ( نظر آيةالله صافي گلپايگاني در تمام مسأله مانند متن است ، فقط اين جمله را ندارد: "يا در وقت خريدن قصدش اين باشد كه از پول خمس نداده عوض آن رابدهد".) یا در وقت خریدن قصدش این باشد که از پول خمس نداده عوض آن را بدهد، چنانچه حاکم شرع معامله پنج یک آن را اجازه بدهد، معامله آن مقدار صحیح است و انسان باید پنج یک جنسی را که خریده به حاکم شرع بدهد، و اگر اجازه ندهد، معامله آن مقدار باطل است . پس اگر پولی را که فروشنده گرفته از بین نرفته ، حاکم شرع خمس همان پول را می گیرد، و اگر از بین رفته ، عوض خمس را از فروشنده یا خریدار مطالبه می کند.

1761 - اگر جنسی را بخرد و بعد از معامله قیمت آن را از پول خمس نداده بدهد( عبارت "و در وقت خريدن هم قصدش اين نباشد كه از پول خمس نداده عوض را بدهد" در رساله آيةالله صافي گلپايگاني ذكر نشده است .) و در وقت خریدن هم قصدش این نباشد که از پول خمس نداده عوض را بدهد،معامله ای که کرده صحیح است . ولی چون از پولی که خمس در آن است به فروشنده داده ، به مقدار پنج یک آن پول به او مدیون است ، و پولی را که به فروشنده داده اگر از بین نرفته ، حاکم شرع پنج یک همان را می گیرد، و اگر از بین رفته ، عوض آن را از خریدار یا فروشنده مطالبه می کند.

1762 - اگر مالی را که خمس آن داده نشده بخرد، چنانچه حاکم شرع معامله پنج یک آن را اجازه ندهد، معامله آن مقدار باطل است و حاکم شرع می تواند پنج یک آن مال را بگیرد، و اگر اجازه بدهد، معامله صحیح و خریدار باید مقدار پنج یک پول آن را به حاکم شرع بدهد، و اگر به فروشنده داده ، می تواند از او پس بگیرد.

1763 - اگر چیزی را که خمس آن داده نشده به کسی ببخشند، پنج یک آن چیز مال او نمی شود.

1764 - اگر از کافر یا کسی که به دادن خمس عقیده ندارد، مالی به دست انسان آید، واجب نیست خمس آن را بدهد. ( ولي زميني را كه از كافر ذمي بخرد كه او از مسلمان خريده و خمسش رانداده باشد، بايد خمسش را به شرحي كه گفته مي شود بدهد.)

1765 - تاجر و کاسب و صنعتگر و مانند اینها از وقتی که شروع به کاسبی می کنند، یک سال که بگذرد باید خمس آنچه را که از مخارج سالشان زیاد می آیدبدهند. و کسی که شغلش کاسبی نیست ، ( اگر اتفاقا منفعتي ببرد...) اگر اتفاقا معامله ای کند و منفعتی ببرد،بعد از آن که یک سال از موقعی که فایده برده بگذرد، باید خمس مقداری را که ازخرج سالش زیاد آمده بدهد.

1766 - انسان می تواند در بین سال هر وقت منفعتی به دستش آید خمس آن را بدهد،و جایز است دادن خمس را تا آخر سال تأخیر بیندازد. و اگر برای دادن خمس سال شمسی قرار دهد، مانعی ندارد.

1767 - کسی که مانند تاجر و کاسب باید برای دادن خمس ، سال قرار دهد، اگرمنفعتی به دست آورد و در بین سال بمیرد، باید مخارج تا موقع مرگش را از آن منفعت کسب کسر کنند و خمس باقی مانده را بدهند.

1768 - اگر قیمت جنسی که برای تجارت خریده بالا رود و آن را نفروشد و در بین سال قیمتش پایین آید، خمس مقداری که بالا رفته بر او واجب نیست .

1769 - اگر قیمت جنسی را که برای تجارت خریده بالا رود و به امید این که قیمت آن بالاتر رود، تا بعد از تمام شدن سال آن را نفروشد و قیمتش پایین آید، ( تمام خمس مقداري كه بالا رفته بر او واجب نيست ، بلكه همان مقدار ازعين را كه در حال استقرار خمس ، به نسبت تمام عين خمس آن شده در حال گراني عين و ارزاني آن بايد بدهد، مثلا اگر از سرمايه خمس داده ، جنسي را هزار تومان خريد ودر سر سال قيمت آن جنس شش هزار تومان شد، شش يك آن جنس خمس آن مي شود كه اگر نپرداخت و قيمت آن در سال بعد هم ترقي كرد سپس تنزل نمود، مثلا به همان هزار تومان اول رسيد، بايد شش يك هزار تومان را كه قيمت روز ادا است بپردازد.بلي ، اگر در حين ترقي قيمت ، عين در دست او تلف شده باشد و بعد تنزل قيمت پيداكرده باشد و بدون عذر در اداي خمس آن تأخير كرده باشد، خمس ترقي قيمت را تاروز تلف ضامن است .) خمس مقداری را که بالا رفته بنابر احتیاط واجب باید بدهد، بلکه اگر به اندازه ای هم نگه داشته که تجار معمولا برای گران شدن جنس آن را نگه می دارند، خمس مقداری را که بالا رفته باید بدهد.

1770 - اگر غیر مال التجاره مالی داشته باشد که خمسش را داده یا خمس ندارد، ( چنانچه قيمتش بالا رود، اگر آن را بفروشد، مقداري كه بر قيمتش اضافه شده ربح سال فروش محسوب مي شود، و اگر از مخارج سالش زيادتر بيايد، بايد خمس آن را بدهد.) مثلا به او بخشیده اند، چنانچه قیمتش بالا رود، اگرچه آن را بفروشدمقداری که بر قیمتش اضافه شده خمس ندارد، ولی اگر درختی که خریده نمو کند وبزرگ شود و یا گوسفندی که خریده چاق شود، در صورتی که مقصود او از نگهداری آنهااین بوده که از زیادتی عین آن سود ببرد، باید خمس آنچه را زیاد شده بدهد.

1771 - اگر باغی احداث کند برای آن که بعد از بالا رفتن قیمتش بفروشد، ( بايد بعد از باغ شدن خمس درختها و ميوه و نمو درختها و زيادي قيمت باغ را بدهد، ولي اگر باغ را فقط براي ميوه خوردن خود و عايله خود احداث كند،چنانچه در بعضي جاها حاجت به آن دارند و جزء مؤونه محسوب مي شود، باغ و نمو آن هيچ كدام خمس ندارند، و اگر براي اين كه ميوه آن را بفروشد و از قيمت آن استفاده كند آن را احداث كرده ، حكم سرمايه را دارد و خمس آن واجب است ، به اين معني كه پس از آن كه باغ شد و درختهايش به حد كمال رسيد، اگر زمين آن خمس نداشته ، خمس درختها را بدهد و بعد هم نمو درختها.)باید خمس میوه و نمو درختها و زیادی قیمت باغ را بدهد، ولی اگر قصدش این باشد که از میوه آن استفاده کند، فقط باید خمس میوه را بدهد.

1772 - اگر درخت بید و چنار و مانند اینها را بکارد، سالی که موقع فروش آنها است ، اگرچه آنها را نفروشد باید خمس آنها را بدهد، ولی اگر مثلا ازشاخه های آن که معمولا هر سال می برند استفاده ای ببرد و به تنهایی یا با منفعتهای دیگر کسبش از مخارج سال او زیاد بیاید، در آخر هر سال باید خمس آن رابدهد.

1773 - کسی که چند رشته کسب دارد، مثلا اجاره ملک می گیرد و خرید و فروش و زراعت هم می کند، ( بايد خمس آنچه را در آخر سال از مخارج او زياد مي آيد بدهد. و چنانچه از يك رشته نفع ببرد و از رشته ديگر ضرر كند، بنابر احتياط واجب بايد خمس نفعي را كه برده بدهد. ولي اگر دو تجارت داشته باشد، مي تواند ضرر يكي را با نفع ديگري جبران نمايد.) چنانچه در هر رشته کسبی که دارد، سرمایه و دخل و خرج وحساب صندوق جداگانه دارد، باید منافع همان رشته را حساب کند و خمس آن را بدهد،و اگر در آن رشته ضرر کند، از رشته دیگر جبران نمی شود. و اگر رشته های مختلف دردخل و خرج و حساب صندوق یکی باشند، باید همه را آخر سال یک جا حساب کند و اگرنفع داشت خمس آن را بدهد.

1774 - خرجهایی را که انسان برای به دست آوردن فایده می کند، ( مانند دلالي و حمالي كه عينش يا عوضش باقي نمي ماند، جزو مخارج كسب است كه اگر به خود آن خرجها خمس نگرفته ، از فايده كسب مي توان جاي آن گذاشت وآن مقدار را جزو فايده محسوب نكرد.) از فایده کسرمی شود و خمس ندارد.

1775 - آنچه از منافع کسب در بین سال به مصرف خوراک و پوشاک و اثاثیه وخرید منزل و عروسی و جهیزیه دختر ( اگر در وقتي تهيه شود كه معمولا به تهيه آن حاجت است ...) و زیارت و مانند اینها می رساند، در صورتی که از شأن او زیاد نباشد و زیاده روی هم نکرده باشد خمس ندارد.

1776 - مالی را که انسان به مصرف نذر و کفاره می رساند، جزو مخارج سالیانه است ، و نیز مالی را که به کسی می بخشد یا جایزه می دهد، در صورتی که از شأن اوزیاد نباشد از مخارج سالیانه حساب می شود.

1777 - ( اگر انسان در شهري باشد كه معمولا هر سال مقداري از جهيزيه دختر راتهيه مي كنند و تهيه آن مورد حاجت باشد، چنانچه در بين سال از منافع آن سال جهيزيه بخرد، خمس آن را نبايد بدهد، و اگر از منافع آن سال در سال بعد جهيزيه تهيه نمايد، بايد خمس آن را بدهد.) اگر انسان نتواند یک جا جهیزیه دختر را تهیه کند و مجبور باشد که هرسال مقداری از آن را تهیه نماید، یا در شهری باشد که معمولا هر سال مقداری ازجهیزیه دختر را تهیه می کنند، به طوری که تهیه نکردن آن عیب است ، چنانچه دربین سال از منافع آن سال جهیزیه بخرد، خمس ندارد.

1778 - مالی را که خرج سفر حج و زیارتهای دیگر می کند، ( از مخارج سالي حساب مي شود كه در آن سال شروع به مسافرت كرده ، اگر چه سفر او تا مقداري از سال بعد طول بكشد.) اگر مانند مرکب سواری باشد که عین آن باقی است و از منفعت آن استفاده شده ، از مخارج سالی حساب می شود که در آن سال شروع به مسافرت کرده ، اگرچه سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد، ولی اگر مثل خوراکیها از بین رفته باشد، باید خمس مقداری را که در سال بعدواقع شده بدهد.

1779 - کسی که از کسب و تجارت فایده ای برده ، اگر مال دیگری هم دارد که خمس آن واجب نیست ، می تواند مخارج سال خود را فقط از فایده کسب حساب کند.

1780 - اگر از منفعت کسب آذوقه ای که برای مصرف سالش خریده ، در آخر سال زیادبیاید، باید خمس آن را بدهد. و چنانچه بخواهد قیمت آن را بدهد، در صورتی که قیمتش از وقتی که خریده زیاد شده باشد، باید قیمت آخر سال را حساب کند.

1781 - اگر از منفعت کسب پیش از دادن خمس اثاثیه ای برای منزل بخرد، ( و در بين همان سال احتياجش از آن برطرف شود، اگر زايد بر مخارج سال باشد، خمس آن را بنا بر احتياط بدهد. و همچنين است زيورآلات زنانه ، ولي اگر درسالهاي بعد رفع احتياجش از آنها بشود، رعايت اين احتياط لازم نيست .)چنانچه در بین سال احتیاجش از آن برطرف شود، واجب است که خمس آن رابدهد. و همچنین است زیورآلات زنانه ، اگر در بین سال ، وقت زینت کردن زنها به آنها بگذرد.

1782 - اگر در یک سال منفعتی نبرد، نمی تواند مخارج آن سال را از منفعتی که در سال بعد می برد کسر نماید.

1783 - اگر در اول سال منفعتی نبرد و از سرمایه خرج کند و پیش از تمام شدن سال منفعتی به دستش آید، می تواند مقداری را که از سرمایه برداشته از منافع کسرکند.

1784 - اگر مقداری از سرمایه ( يك رشته كسب به تلف يا ضرر در معامله بدون تقصير كم شود يا از بين برود و از باقي مانده آن رشته منافعي ببرد كه از خرج سالش زياد بيايد، مي تواندمقداري را كه از سرمايه كم شده ، از آن منافع بردارد، ولي احتياط اين است كه ازمنافع بعد از كم شدن آن مقدار برندارد.) از بین برود و از باقی مانده آن منافعی ببرد که از خرج سالش زیاد بیاید، می تواند مقداری را که از سرمایه کم شده بردارد.

1785 - اگر غیر از سرمایه چیز دیگری از مالهای او از بین برود، نمی تواند ازمنفعتی که به دستش می آید آن چیز را تهیه کند، ولی اگر در همان سال به آن چیزاحتیاج داشته باشد، می تواند در بین سال از منافع کسب آن را تهیه کند.

1786 - اگر در اول سال برای مخارج خود قرض کند و پیش از تمام شدن سال منفعتی ببرد، می تواند مقدار قرض خود را از آن منفعت ( ادا نمايد.) کسر نماید.

1787 - اگر در تمام سال منفعتی نبرد و برای مخارج خود قرض کند، می تواند از منافع سالهای بعد قرض خود را ادا نماید.

1788 - اگر برای زیاد کردن مال یا خریدن ملکی که به آن احتیاج ندارد قرض کند،نمی تواند از منافع کسب ، آن قرض را بدهد، ولی اگر مالی را که قرض کرده و چیزی را که از قرض خریده از بین برود ( مي تواند قرض خود را از منافع آن سال بدهد.) و ناچار شود که قرض خود را بدهد، می تواند از منافع کسب قرض را ادا نماید.

1789 - ( انسان مي تواند خمس هر چيز را از همان چيز بدهد يا به مقدار قيمت خمس كه بدهكار است پول يا جنس ديگر بدهد.) بنابر احتیاط واجب باید خمس مال حلال مخلوط به حرام را از عین همان مال بدهد. ولی خمسهای دیگر را می تواند از همان چیز بدهد یا به مقدار قیمت خمس که بدهکار است پول بدهد.

1790 - تا خمس مال را ندهد نمی تواند ( بدون اذن حاكم شرع ...) در آن مال تصرف کند، اگر چه قصددادن خمس را داشته باشد.

1791 - کسی که خمس بدهکار است ، نمی تواند آن را به ذمه بگیرد، یعنی خود رابدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند، و چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود، باید خمس آن را بدهد.

1792 - کسی که خمس بدهکار است ( اگر با اذن حاكم شرع خمس را به ذمه بگيرد كه بعد ادا نمايد، مي توانددر تمام مال تصرف نمايد، و منافعي كه از آن به دست مي آيد مال خود اوست .) اگر با حاکم شرع مصلاحه کند، ( و خمس را به ذمه بگيرد...) می تواند درتمام مال تصرف نماید، و بعد از مصالحه ، منافعی که از آن به دست می آید مال خود اوست .

1793 - کسی که با دیگری شریک است ، اگر خمس منافع خود را بدهد و شریک اوندهد و در سال بعد از مالی که خمسش را نداده برای سرمایه شرکت بگذارد، هیچ کدام نمی توانند در آن تصرف کنند.

1794 - اگر بچه صغیر سرمایه ای داشته باشد و از آن منافعی به دست آید، ( ولي او مي تواند پيش از بلوغ خمس او را بدهد و اگر بعد از تمام شدن سال خمس را ندهد، نمي تواند در آن مال تصرف نمايد و در اين صورت بر خود صغيرواجب است بعد از آنكه بالغ شد خمس)بنابر احتیاط واجب بعد از آنکه بالغ شد باید خمس آن را بدهد.

1795 - انسان نمی تواند در مالی که یقین دارد خمسش را نداده اند تصرف کند،ولی در مالی که شک دارد خمس آن را داده اند یا نه ، می تواند تصرف نماید.

1796 - کسی که از اول تکلیف خمس نداده ، اگر ملکی بخرد و قیمت آن بالارود، چنانچه آن ملک را برای آن نخریده که قیمتش بالا رود و بفروشد، مثلا زمینی رابرای زراعت خریده است ، اگر پول خمس نداده را به فروشنده داده و به او گفته این ملک را به این پول می خرم ، در صورتی که حاکم شرع معامله پنج یک آن را اجازه بدهد، خریدار باید خمس مقداری که آن ملک ارزش دارد بدهد. ( و در صورتي كه آن را به ذمه خريده و از پول خمس نداده قيمت آن راداده ، بايد خمس قيمتي را كه خريده بدهد.) و همچنین است بنا بر احتیاط واجب اگر چیزی را که خریده از اول قصد داشته که پول خمس نداده راعوض آن بدهد.

1797 - کسی که از اول تکلیف خمس نداده ، اگر از منافع کسب چیزی که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال ( از وقت منفعت بردن گذشته ...) از خرید آن گذشته ، باید خمس آن را بدهد، و اگراثاث خانه و چیزهای دیگری که به آنها احتیاج دارد مطابق شأن خود خریده ، پس اگربداند در بین سالی که در آن سال فایده برده آنها را خریده ، لازم نیست خمس آنها را بدهد. و اگر نداند که در بین سال خریده یا بعد از تمام شدن سال ، ( بنابر احتياط مستحب بايد با حاكم شرع مصالحه كند.)بنابر احتیاط واجب باید با حاکم شرع مصالحه کند.