احکام شرعی - احکام وقف - تطابق با فتوای آیت الله العظمی مکارم

2676 - اگر کسی چیزی را وقف کند، از ملک او خارج می شود و خود او و دیگران نمی توانند آن را ببخشند یا بفروشند و کسی هم از آن ملک ارث نمی برد، ولی در بعضی از موارد که در مسأله 2094 و 2095 گفته شد، فروختن آن اشکال ندارد.

2677 - ( صيغه وقف را مي توان به عربي يا به هر زبان ديگر خواند مثلا اگر بگويد:خانه خود را براي فلان منظور وقف كردم ، كافي است و احتياج به قبول ندارد، خواه وقف عام باشد يا وقف خاص ، هر چند احتياط مستحب آن است كه حاكم شرع در وقف عام و اشخاصي كه براي آنها وقف شده در وقف خاص ، صيغه قبول بخوانند. وقف معاطاتي نيز صحيح است يعني همين كه مثلا مسجدي را به قصد وقف بر مسلمين بسازد ودر اختيار آنها بگذارد كافي است هر چند صيغه لفظي نخواند.) لازم نیست صیغه وقف را به عربی بخوانند بلکه اگر مثلا بگوید خانه خود را وقف کردم ، وقف صحیح است و محتاج به قبول هم نیست ، حتی دروقف خاص .

2678 - اگر ملکی را برای وقف معین کند و پیش از خواندن صیغه ( يا تحويل به كساني كه براي آنها وقف شده پشيمان شود يا بميرد، وقف درست نيست .) وقف پشیمان شود یا بمیرد، وقف درست نیست .

2679 - کسی که مالی را وقف می کند ( بنابر احتياط واجب بايد از همان موقع خواندن صيغه براي هميشه مال راوقف كند و اگر مثلا بگويد اين مال بعد از وفات من وقف باشد اشكال دارد، يابگويد از حالا تا ده سال وقف باشد، آن نيز اشكال دارد، بلكه بايد وقف هميشگي واز موقع خواندن صيغه باشد.) باید برای همیشه وقف کند پس اگر مثلابگوید این مال تا ده سال وقف باشد و بعد نباشد و یا بگوید این مال تا ده سال وقف باشد و بعد تا پنج سال وقف نباشد و بعد دوباره وقف باشد باطل است ، وبه احتیاط واجب باید وقف از موقع خواندن صیغه باشد، پس اگر مثلا بگوید این مال بعد از مردن من وقف باشد، چون از موقع خواندن صیغه تا مردنش وقف نبوده اشکال دارد.

2680 - وقف در صورتی صحیح است که مال وقف را به تصرف کسی که برای اووقف شده یا وکیل ، یا ولی او بدهند ( پايان مسأله در رساله آيةالله مكارم شيرازي .) ولی اگر چیزی را بر اولاد صغیر خود وقف کند و به قصد این که آن چیز ملک آنان شود از طرف آنان نگهداری نماید، وقف صحیح است .

2681 - اگر مسجدی را وقف کنند بعد از آن که واقف به قصد واگذارکردن ، اجازه دهد که در آن مسجد نماز بخوانند همین که یک نفر در آن مسجد نمازخوان وقف درست می شود. ( در اوقاف عامه مانند مسجد و مدارس و امثال آنها، قبض دادن شرطنيست ، هر چند احتياط مستحب آن است كه پس از خواندن صيغه ، آن را در اختياركساني كه وقف براي آنها شده قرار دهند، تا وقف كامل گردد.)

2682 - وقف کننده باید مکلف و عاقل و با قصد و اختیار باشد و شرعا بتواند درمال خود تصرف کند. بنابر این ( سفيه و انسان بدهكاري كه حاكم شرع او را از تصرف در اموالش منع كرده اگر چيزي از اموال خود را وقف كند، صحيح نيست .) سفیهی که در حال بالغ بودن سفیه بوده یا حاکم شرع او را از تصرف در اموالش جلوگیری کرده ، چون حق ندارد در مال خود تصرف نماید، اگر چیزی را وقف کند صحیح نیست .

2683 - اگر مالی را برای کسانی که به دنیا نیامده اند وقف کند، درست نیست ، ولی وقف برای اشخاصی که بعضی از آنها به دنیا آمده اند صحیح و آنها که به دنیا نیامده اند بعد از آمدن به دنیا با دیگران شریک می شوند. ( مانند وقف بر فرزندان موجود و نسلهاي آينده .)

2684 - اگر چیزی را بر خودش وقف کند مثل آن که ( مثل آن كه ملكي را وقف كند كه عايدي آن صرف خودش شود، يا بعد ازمرگ او خرج مقبره اش نمايند صحيح نيست ، ولي اگر مثلا مدرسه يا مزرعه اي را وقف بر طلاب كند و خودش طلبه باشد، مي تواند مانند سايرين از منافع وقف استفاده نمايد.) دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره اش نمایند صحیح نیست ، ولی اگر مثلا مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود می تواند از منافع وقف استفاده نماید.

2685 - اگر برای چیزی که وقف کرده متولی معین کند، باید مطابق قرار داد اورفتار نمایند و اگر معین نکند، ( اگر از قبيل اوقاف عامه (مانند مسجد و مدرسه ) باشد تعيين متولي وظيفه حاكم شرع است ، و اگر وقف خاص باشد (مانند ملكي كه وقف بر اولاد است ) در موردكارهايي كه مربوط به مصلحت وقف و منفعت طبقات بعد مي باشد، احتياط آن است كه نسل موجود و حاكم شرع با موافقت يكديگر تعيين متولي كنند و اگر تنها مربوط به منافع طبقه موجود است اختيار آن با خود آنهاست و در صورتي كه بالغ باشند و اگربالغ نباشند اختيار با ولي آنهاست .) چنانچه بر افراد مخصوصی مثلا بر اولاد خود وقف کرده باشد، راجع به چیزهایی که مربوط به مصلحت وقف است که در نفع بردن طبقات بعد نیز دخالت دارد اختیار با حاکم شرع است ، و راجع به چیزهایی که مربوطبه نفع بردن طبقه موجود است اگر آنها بالغ باشند اختیار با خود آنان است و اگربالغ نباشند اختیار با ولی ایشان است ، و برای استفاده از وقف اجازه حاکم شرع لازم نیست .

2686 - اگر ملکی را مثلا بر فقرا یا سادات وقف کند، یا وقف کند که منافع آن به مصرف خیرات برسد در صورتی که برای آن ملک متولی معین نکرده باشد، اختیار آن با حاکم شرع است . ( اين مسأله به صورت فوق در رساله آيةالله مكارم شيرازي ذكر نشده است .)

2687 - اگر ملکی را بر افراد مخصوصی مثلا بر اولاد خود وقف کند که هر طبقه ای بعداز طبقه دیگر از آن استفاده کنند چنانچه متولی ملک آن را اجاره دهد و بمیرد در صورتی که مراعات مصلحت وقف یا مصلحت طبقه بعد را کرده باشد، اجاره باطل نمی شود. ولی اگر متولی نداشته باشد، ( و طبقه اول آن را اجاره دهند و در بين اجاره بميرند، ادامه اجاره نسبت به آينده بدون اجاره طبقه بعد اشكال دارد و هرگاه مستأجر، مال الاجاره تمام مدت را داده باشد آن چه مربوط بعد از مرگ طبقه اول است گرفته مي شود و به طبقه بعدداده خواهد شد (به شرط اين كه آنها اجاره را اجازه دهند).) و یک طبقه از کسانی که ملک بر آنهاوقف شده آن را اجاره دهند و در بین مدت اجاره بمیرند، در صورتی که طبقه بعد اجازه نکنند اجاره باطل می شود و در صورتی که مستأجر مال الاجاره تمام مدت راداده باشد مال الاجاره از زمان مردنشان تا آخر مدت اجاره را از مال آنان می گیرد.

2688 - اگر ملک وقف خراب شود، از وقف بودن بیرون نمی رود.

2689 - ملکی که مقداری از آن وقف است و مقداری از آن وقف نیست اگرتقسیم نشده باشد، حاکم شرع یا متولی وقف می تواند با نظر خبره سهم وقف را جداکند.

2690 - ( هرگاه در اوقاف عمومي متولي خيانت كند و عايدات آن را به مصرفي كه معين شده نرساند، حاكم شرع بايد متولي اميني براي آن معين نمايد يا در كنار اوبگذارد و اگر متولي وقف خاص خيانت كند، حاكم شرع با موافقت طبقه موجود براي آنها متولي تعيين ، يا ضميمه مي كند.) اگر متولی وقف خیانت کند و عایدات آن را به مصرفی که معین شده نرساند، چنانچه برای عموم وقف نشده باشد، در صورت امکان حاکم شرع باید به جای او متولی امینی معین نماید.

2691 - فرشی را که برای حسینیه وقف کرده اند نمی شود برای نماز به مسجد ببرنداگرچه آن مسجد نزدیک حسینیه باشد. ( و اگر ندانند آن فرش مخصوص حسينيه است يا نه ، باز بردن آن به جاي ديگر صحيح نيست همچنين ساير اموال وقف حتي مهر نماز مسجدي را به مسجد ديگرنمي توان برد.)

2692 - اگر ملکی را برای تعمیر مسجدی وقف نمایند چنانچه آن مسجد احتیاج به تعمیر ندارد و احتمال هم نمی رود که تا مدتی احتیاج به تعمیر پیدا کند ( مي توانند عايدات آن ملك را به مصرف مسجدي كه احتياج به تعمير داردبرسانند.)در صورتی که غیر از تعمیر احتیاج دیگری نداشته باشد و عایداتش در معرض تلف ونگهداری آن لغو و بیهوده باشد، می توانند عایدات آن ملک را به مصرف مسجدی که احتیاج به تعمیر دارد برسانند.

2693 - اگر ملکی را وقف کند که عایدی آن را خرج تعمیر مسجد نمایند و به امام جماعت ( و اذان گو و مانند آن بدهند...) و به کسی که در آن مسجد اذان می گوید بدهند، در صورتی که بدانند که برای هر یک چه مقدار معین کرده ، باید همان طور مصرف کنند، ( و اگر مقداري براي آن تعيين نشده ، بايد مطابق نظر متولي آن طور كه صلاح و مصلحت است عمل نمايند.) و اگریقین نداشته باشند، باید اول مسجد را تعمیر کنند و اگر چیزی زیاد آمد بین امام جماعت و کسی که اذان میگوید به طور مساوی قسمت نمایند و بهتر آن است که این دو نفر در تقسیم با یکدیگر صلح کنند.