احکام شرعی - احکام خرید و فروش/ - مواردی که انسان میتواند معامله را به هم بزند - تطابق با فتوای آیت الله العظمی سیستانی

2124 - حق به هم زدن معامله را خیار می گویند و خریدار و فروشنده در یازده صورت می توانند معامله را به هم بزنند: اول : ( آنكه از هم جدا نشده باشند، هرچند مجلس معامله را ترك گفته باشند.و اين خيار را (خيار مجلس ) مي گويند. دوم : آنكه مشتري يا فروشنده در بيع ، يا يكي از دو طرف معامله در معاملات ديگر مغبون شده باشند كه آن را (خيار غبن ) گويند، ومنشا ثبوت اين نحو از خيار (شرط ارتكازي ) در عرف مي باشد، يعني در هر معامله اي در ذهن دو طرف معامله اين شرط مرتكز است كه مالي را كه مي گيرد از جهت ماليت به مقدار فاحش كمتر از مالي كه مي پردازد نباشد، و اگر باشد حق به هم زدن معامله را داشته باشد، ولي چنانچه در مواردي در عرف خاص شرط ارتكازي طور ديگر باشد،مثلا شرط اين باشد كه اگر مالي را كه گرفته از جهت ماليت كمتر از مالي كه پرداخته باشد بتواند مابه التفاوت ميان آن دو را از طرف مطالبه كند، و اگر ممكن نشد معامله را به هم بزند، بايد همان عرف خاص در چنين موارد رعايت شود.سوم ...) آنکه از مجلس معامله متفرق نشده باشند، و این خیار را (خیار مجلس ) می گویند. دوم : آنکه مغبون شده باشند (خیارغبن ). سوم : در معامله قرارداد کنند که تا مدت معینی هر دو یا یکی از آنان بتوانند معامله را به هم بزنند (خیار شرط). چهارم : ( يكي از دو طرف معامله مال خود را بهتر از آن چه هست نشان دهد و طوري كند كه طرف در آن رغبت كند يا رغبت او به آن زيادتر شود...) فروشنده یا خریدار مال خودرا بهتر از آنچه هست نشان دهد و طوری کند که قیمت مال در نظر مردم زیاد شود(خیار تدلیس ). پنجم : ( يكي از دو طرف معامله شرط كند...) فروشنده یا خریدار شرط کند که کاری انجام دهد یا شرطکند مالی را که می دهد طور مخصوصی باشد و به آن شرط عمل نکند، که در این صورت دیگری می تواند معامله را به هم بزند (خیار تخلف شرط). ششم : در جنس یا عوض آن عیبی باشد (خیار عیب ).

2125 - اگر خریدار قیمت جنس را نداند یا در موقع معامله غلفت کند و جنس راگرانتر از قیمت معمولی آن بخرد، چنانچه بقدری گران خریده که مردم او را مغبون می دانند و به کمی و زیادی آن اهمیت می دهند می تواند معامله را به هم بزند،( البته به شرط آن كه مقدار تفاوت در حال به هم زدن معامله هم ثابت شود، وگرنه معلوم نيست كه بتواند معامله را به هم بزند، و نيز اگر فروشنده قيمت جنس را نداند يا موقع معامله غلفت كند و جنس را ارزانتر از قيمت آن بفروشد، در صورتي كه به مقدار قابل توجهي ارزانتر فروخته باشد مي تواند به شرطگذشته معامله را به هم بزند.) و نیز اگر فروشنده قیمت جنس را نداند یا موقع معامله غلفت کند و جنس راارزانتر از قیمت آن بفروشد، در صورتی که مردم به مقداری که ارزان فروخته اهمیت بدهند و او را مغبون بدانند، می تواند معامله را به هم بزند.

2126 - در معامله بیع شرط، که مثلا خانه هزار تومانی را به دویست تومان می فروشند و قرار می گذارند که اگر فروشنده سر مدت پول را بدهد بتواند معامله را به هم بزند، در صورتی که خریدار و فروشنده قصد خرید و فروش داشته باشند،معامله صحیح است .

2127 - در معامله بیع شرط، اگرچه فروشنده اطمینان داشته باشد که هرگاه سر مدت پول را ندهد خریدار ملک را به او می دهد معامله صحیح است ، ولی اگر سر مدت پول را ندهد حق ندارد ملک را از خریدار مطالبه کند، و اگر خریدار بمیرد ( تا پول را سر مدت به ورثه او ندهد نمي تواند ملك را از ورثه اومطالبه نمايد.)نمی تواند ملک را از ورثه او مطالبه نماید.

2128 - اگر چای اعلا را با چای پست مخلوط کند و به اسم چای اعلا بفروشد، مشتری می تواند معامله را به هم بزند.

2129 - اگر خریدار بفهمد ( مال معيني را كه خريده عيبي دارد...) مالی را که گرفته عیبی دارد، مثلا حیوانی را بخردو بفهمد که یک چشم آن کور است ، چنانچه آن عیب پیش از معامله در مال بوده واو نمی دانسته ، می تواند معامله را به هم بزند ( و آن مال را به فروشنده برگرداند، و چنانچه برگرداندن ممكن نباشد مثلادر آن مال تغييري حاصل شده يا تصرفي كه مانع از رد است نموده باشد، در اين صورت فرق قيمت سالم و معيوب آن را معين كند...) یا فرق قیمت سالم و معیوب آن را معین کند و به نسبت تفاوت قیمت سالم و معیوب از پولی که به فروشنده داده پس بگیرد، مثلا مالی را که به چهار تومان خریده اگر بفهمد معیوب است ، در صورتی که قیمت سالم آن هشت تومان و قیمت معیوب آن شش تومان باشد چون فرق قیمت سالم و معیوب یک چهارم می باشد می تواند یک چهارم پولی را که داده یعنی یک تومان از فروشنده بگیرد.

2130 - اگر فروشنده بفهمد ( در عوض معيني كه ...) در عوضی که گرفته عیبی هست ، چنانچه آن عیب پیش از معامله در عوض بوده و او نمی دانسته ، می تواند معامله را به هم بزند ( و آن عوض را به صاحبش برگرداند، و چنانچه از جهت تغيير يا تصرف نتواند برگرداند مي تواند تفاوت قيمت سالم و معيوب را به دستوري كه در مسأله 2129 گفته شد بگيرد.)یا تفاوت قیمت سالم و معیوب را به دستوری که در مسأله پیش گفته شد بگیرد.

2131 - اگر بعد از معامله و پیش از تحویل گرفتن مال عیبی در آن پیدا شود خریدار می تواند معامله را به هم بزند، و نیز اگر در عوض مال ، بعد از معامله ( و پيش از تحويل دادن عيبي پيدا شود فروشنده مي تواند معامله را به هم بزند، ولي اگر بخواهند تفاوت قيمت بگيرند، در صورت عدم امكان رد، جايز است .)و پیش از تحویل گرفتن عیبی پیدا شود فروشنده می تواند معامله را به هم بزند، ولی اگر بخواهند تفاوت قیمت بگیرند اشکال دارد.

2132 - اگر بعد از معامله عیب مال را بفهمد ( چنانچه بخواهد بايد فورا معامله را به هم بزند، و اگر بيش از مقدارمعمول ج با در نظر گرفتن اختلاف موارد ج تأخير بيندازد ديگر نمي تواند معامله رابه هم بزند.) و فورا معامله را به هم نزند دیگر حق به هم زدن معامله را ندارد.

2133 - هرگاه بعد از خریدن جنس عیب آن را بفهمد، اگرچه فروشنده حاضر نباشد،می تواند معامله را به هم بزند. ( همچنين است حكم در ساير خيارات .)

2134 - در چهار صورت اگر خریدار بفهمد مال عیبی دارد نمی تواند معامله را به هم بزند یا تفاوت قیمت بگیرد: اول : آنکه موقع خریدن عیب مال را بداند. دوم : به عیب مال راضی شود. سوم : در وقت معامله بگوید اگر مال عیبی داشته باشد پس نمی دهم و تفاوت قیمت هم نمی گیرم . چهارم : فروشنده در وقت معامله بگوید این مال را با هر عیبی که دارد می فروشم ، ولی اگر عیبی را معین کند و بگوید مال را با این عیب می فروشم و معلوم شود عیب دیگری هم دارد، خریدار می تواند برای عیبی که فروشنده معین نکرده مال را پس دهد ( و در صورتي كه نتواند پس دهد تفاوت قيمت بگيرد.) یا تفاوت بگیرد.

2135 - ( اگر خريدار بفهمد مال عيبي دارد و پس از تحويل گرفتن مال عيب ديگري در آن پيدا شود نمي تواند معامله را به هم بزند، ولي مي تواند تفاوت قيمت سالم ومعيوب را بگيرد. ولي اگر حيوان معيوبي را بخرد و پيش از گذشتن زمان خيار كه سه روز است عيب ديگري پيدا كند، اگر چه آن را تحويل گرفته باشد باز هم مي تواند آن را پس دهد. و نيز اگر فقط خريدار تا مدتي حق به هم زدن معامله را داشته باشد ودر آن مدت مال عيب ديگري پيدا كند، اگر چه آن را تحويل گرفته باشد مي تواندمعامله را به هم بزند.) در سه صورت اگر خریدار بفهمد مال عیبی دارد نمی تواند معامله را به هم بزند، ولی می تواند تفاوت قیمت بگیرد: اول : آنکه بعد از معامله تغییری در مال بدهد که مردم بگویند بطوری که خریداری و تحویل داه شده باقی نمانده است . دوم : بعد از معامله بفهمد مال عیب دارد و فقط حق برگرداندن آن را ساقط کند.سوم : بعد از تحویل گرفتن مال عیب دیگری در آن پیدا کند، ولی اگر حیوان معیوبی را بخرد و پیش از گذشتن سه روز عیب دیگری پیدا کند، اگر چه آن را تحویل گرفته باشد باز هم می تواند آن را پس دهد، و نیز اگر فقط خریدار تا مدتی حق به هم زدن معامله را داشته باشد و در آن مدت مال عیب دیگری پیدا کند، اگرچه آن را تحویل گرفته باشد می تواند معامله را به هم بزند.

2136 - اگر انسان مالی داشته باشد که خودش آن را ندیده و دیگری خصوصیات آن رابرای او گفته باشد، چنانچه او همان خصوصیات را به مشتری بگوید و آن را بفروشد وبعد از فروش بفهمد که بهتر از آن بوده ، می تواند معامله را به هم بزند.