نهج البلاغه - خطبه : 16 - مردم بر سه گروهند

16-  و من کلام له (علیه السلام) لما بویع فی المدینة و فیها یخبر الناس بعلمه بما تئول إلیه أحوالهم و فیها یقسمهم إلى أقسام :
ذِمَّتِی بِمَا أَقُولُ رَهِینَةٌ وَ أَنَا بِهِ زَعِیمٌ إِنَّ مَنْ صَرَّحَتْ لَهُ الْعِبَرُ عَمَّا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْمَثُلَاتِ حَجَزَتْهُ التَّقْوَى عَنْ تَقَحُّمِ الشُّبُهَاتِ أَلَا وَ إِنَّ بَلِیَّتَکُمْ قَدْ عَادَتْ کَهَیْئَتِهَا یَوْمَ بَعَثَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صلى الله علیه وآله) وَ الَّذِی بَعَثَهُ بِالْحَقِّ لَتُبَلْبَلُنَّ بَلْبَلَةً وَ لَتُغَرْبَلُنَّ غَرْبَلَةً وَ لَتُسَاطُنَّ سَوْطَ الْقِدْرِ حَتَّى یَعُودَ أَسْفَلُکُمْ أَعْلَاکُمْ وَ أَعْلَاکُمْ أَسْفَلَکُمْ وَ لَیَسْبِقَنَّ سَابِقُونَ کَانُوا قَصَّرُوا وَ لَیُقَصِّرَنَّ سَبَّاقُونَ کَانُوا سَبَقُوا وَ اللَّهِ مَا کَتَمْتُ وَشْمَةً وَ لَا کَذَبْتُ کِذْبَةً وَ لَقَدْ نُبِّئْتُ بِهَذَا الْمَقَامِ وَ هَذَا الْیَوْمِ أَلَا وَ إِنَّ الْخَطَایَا خَیْلٌ شُمُسٌ حُمِلَ عَلَیْهَا أَهْلُهَا وَ خُلِعَتْ لُجُمُهَا فَتَقَحَّمَتْ بِهِمْ فِی النَّارِ أَلَا وَ إِنَّ التَّقْوَى مَطَایَا ذُلُلٌ حُمِلَ عَلَیْهَا أَهْلُهَا وَ أُعْطُوا أَزِمَّتَهَا فَأَوْرَدَتْهُمُ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ بَاطِلٌ وَ لِکُلٍّ أَهْلٌ فَلَئِنْ أَمِرَ الْبَاطِلُ لَقَدِیماً فَعَلَ وَ لَئِنْ قَلَّ الْحَقُّ فَلَرُبَّمَا وَ لَعَلَّ وَ لَقَلَّمَا أَدْبَرَ شَیْ‌ءٌ فَأَقْبَلَ.

 قال السید الشریف : و أقول إن فی هذا الکلام الأدنى من مواقع الإحسان ما لا تبلغه مواقع الاستحسان و إن حظ العجب منه أکثر من حظ العجب به و فیه مع الحال التی وصفنا زوائد من الفصاحة لا یقوم بها لسان و لا یطلع فجها إنسان و لا یعرف ما أقول إلا من ضرب فی هذه الصناعة بحق و جرى فیها على عرق وَ ما یَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ .

و من هذه الخطبة و فیها یقسم الناس إلى ثلاثة أصناف
شُغِلَ مَنِ الْجَنَّةُ وَ النَّارُ أَمَامَهُ سَاعٍ سَرِیعٌ نَجَا وَ طَالِبٌ بَطِی‌ءٌ رَجَا وَ مُقَصِّرٌ فِی النَّارِ هَوَى الْیَمِینُ وَ الشِّمَالُ مَضَلَّةٌ وَ الطَّرِیقُ الْوُسْطَى هِیَ الْجَادَّةُ عَلَیْهَا بَاقِی الْکِتَابِ وَ آثَارُ النُّبُوَّةِ وَ مِنْهَا مَنْفَذُ السُّنَّةِ وَ إِلَیْهَا مَصِیرُ الْعَاقِبَةِ هَلَکَ مَنِ ادَّعَى وَ خابَ مَنِ افْتَرى مَنْ أَبْدَى صَفْحَتَهُ لِلْحَقِّ هَلَکَ وَ کَفَى بِالْمَرْءِ جَهْلًا أَلَّا یَعْرِفَ قَدْرَهُ لَا یَهْلِکُ عَلَى التَّقْوَى سِنْخُ أَصْلٍ وَ لَا یَظْمَأُ عَلَیْهَا زَرْعُ قَوْمٍ فَاسْتَتِرُوا فِی بُیُوتِکُمْ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ وَ التَّوْبَةُ مِنْ وَرَائِکُمْ وَ لَا یَحْمَدْ حَامِدٌ إِلَّا رَبَّهُ وَ لَا یَلُمْ لَائِمٌ إِلَّا نَفْسَهُ .

خطبه ای است از آن حضرت (علیه السلام):

 این سخن را در آن هنگام فرمود که در مدینه با او بیعت کردند. در این اطلاعی را که از سرنوشت احوال مردم دارد، خبر می دهد و مردم را به گروه هایی تقسیم می نماید.

تعهد خود را در گرو سخنی که می گویم قرار می دهم و ضمانت آن را به عهده می گیرم. کسی که اندرزها و وسایل تجربه، کیفرهای پیش رویش را بر وی آشکار بسازد، خویشتن داری و تقوی او را از تجاوز و ارتکاب اشتباهات باز می دارد. آگاه باشید، آزمایشی که امروز شما را در بر گرفته، همانند آزمایش روزی است که خداوند پیامبرش را بر انگیخته بود. سوگند به خدایی که پیامبر را به حق مبعوث فرموده است، شما گرفتار آشوبهای فکری و عقیدتی گشته در پرویزن حوادث برای تصفیه به هم خواهید خورد. و چونان محتوای دیگ جوشان، درهم و برهم خواهید گشت، تا پایین نشینانتان صعود به بالا نمایند و بالانشینانتان به پستی ها سقوط کنند. گروهی از شما که در گذشته تقصیر کار بودند، پیش بتازند و جمعی که در جامعه پیشتازانی بودند، خطاکار گردند. سوگند به خدا، کلمه ای را مخفی نداشته ام و هرگز دهان به دروغ باز نکرده ام. من از پیش به موقعیت کنونی و وضعی که امروز جامعه را فرا گرفته است ، خبردار شده ام. به شما هشدار می دهم:
 خطاهایی که مردم مرتکب می شوند، چونان اسبهای چموشند، که خطاکاران سوار بر آن ها گشته، با افسارهایی از دست رفته در بیراهه ها و سنگلاخ ها می تازند. پایان این تاخت و تاز طغیانگرانه آتش است. آگاه باشید، اوصاف تقوی چونان مرکبهایی رامند، که انسانهای متقی سوار بر آنها گشته، زمام به دست، راهی بهشت الهی اند. حقی وجوددار و باطلی و هر یک برای خود اهلی مخصوص دارد. اگر باطل در افزایش باشد، تازگی ندارد، زیرا هواخواهان باطل از قدیم در اکثریت اند و اگر در اقلیت باشد، (نقصی برای حق نیست) با اینحال اجرایش امکان پذیر و قابل تحقق است. چه اندک است بازگشت آنچه که روی گردانیده به گذشته خزیده است.
آن کس که بهشت و دوزخ را پیش رو دارد، (از بازیچه ها و آرزوهای دور و دراز و بی تفاوتی ها) رویگردان است (مردم بر سه گروهند:) تکاپوگر پویا که نجات پیدا می کند و جوینده کند رو که برای او امیدی هست. تقصیر کننده تبهکار که سقوطش در آتش است. انحراف به راست و چپ (افراط و تفریط) گمراهی، و جاده اصلی راه وسط است. و از این خطبه است و در آن مردم را به سه صنف تقسیم می کند مسیر کتاب الهی و آثار رسالت از این جاده کشیده شده است. روزنه های نجات بخش سنت پیغمبر به این جاده باز می شود. و راه سرنوشت کمال انسانی به این جاده منتهی می گردد. آن مدعی که ادعایش اساسی ندارد، هلاکت در انتظار اوست. و کسی که افترا به واقعیات زند، به استقبال نومیدی و سقوط می شتابد. آن کس که در برابر حق عرض اندام نماید، آینده ای جز نابودی ندارد. انسانی که به شناخت خویشتن نایل نگشته است، در پست ترین تاریکی نادانی غوطه ور است. اصل ریشه ای که بر تقوی روییده، هلاک نمی شود و زراعت قومی که در زمین تقوی کاشته شده، از تشنگی نخواهد خشکید. از خانه هایتان برای تشکیل اجتماعات ویرانگر بیرون می آئید. آشتی و الفت در میان خود به وجود بیاورید. توبه و بازگشت به سوی خدا در دسترس شماست. هیچ ستایشگری جز پروردگار خود را نستاید و هیچ سرزنش کننده ای جز نفس خود را توبیخ ننماید.