دعای اداء قرض
نهم عيّاشي از عبداللّه بن سنان روايت كرده است كه به خدمت حضرت صادق عليه السلام رفتم حضرت فرمود كه مي خواهي تو را دعائي تعليم كنم كه چون بخواني حق تعالي قرض تو را ادا كند و حال تو نيكو شود گفتم چه بسيار محتاجم به چنين دعا حضرت فرمود كه بعد از نماز صبح بگو:
تَوَكَّلْتُ عَلَي الْحَيِّ
الْقَيُّومِ الَّذي لاْ يَمُوتُ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ
فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيُّ مِنَ الذُّلِّ وَكَبِّرْهُ تَكْبيرا
اَللّهُمَّ اِنّي اَعُوذُ بِكَ مِنَ
الْبُؤْسِ وَالْفَقْرِ وَمِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ وَالسُّقْمِ وَاَسْئَلُكَ اَنْ تُعينَني عَلي اَدآءِ حَقِّكَ
اِلَيْكَ وَاِلَي النّاسِ
و به روايت شيخ طوسي و ديگران چنين است :
وَمِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ فَصَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِهِ
وَاَعِنّي عَلي اَدآءِ حَقِّكَ اِلَيْكَ وَاِلَي النّاسِ
دعا برای دفع پریشانی و بیماری
دهم كفعمي (ره ) روايت كرده است كه مردي به حضرت رسول صلي الله عليه و آله شكايت كرد از تنگدستي و پريشاني و بيماري حضرت فرمود كه هر صبح و شام ده مرتبه اين دعا را بخواند او سه روز بر اين مداومت كرد حال او به صحّت و توانگري و رفاهيّت برگشت و شيخ طوسي و ديگران در تعقيب نماز صبح ذكر كرده اند و دعا اين است :
لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاّ بِاللَّهِ
تَوَكَّلْتُ عَلَي الْحَيِّ الَّذي لا يَمُوتُ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذي
لَمْ يَتَّخِذْ وَلَدا وَلَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِيُّ مِنَ الذُّلِّ
وَكَبِّرْهُ تَكْبيرا
دعای عهد با خداوند
يازدهم شيخ طبرسي و كفعمي و ديگران از حضرت رسول صلي الله عليه و آله روايت كرده اند كه به اصحاب خود گفت كه آيا عاجزيد از آنكه هر صبح و شام نزد خداوند عالميان عهدي بگيريد گفتند چگونه عهدي بگيريم فرمود كه اين دعا بخوانيد هر كه اين دعا بخواند مُهري بر او مي زنند و در زير عرش الهي مي گذارند چون روز قيامت شود منادي ندا مي كند كه كجايند آنانكه نزد خداوند رحمن عهدي دارند پس آن عهد را به ايشان دهند و با آن عهد داخل بهشت شوند و شيخ طوسي (ره ) اين دعا را در تعقيب نماز صبح ايراد كرده :
اَللّهُمَّ فاطِرَ السَّمواتِ وَالْاَرْضِ عالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ الرَّحْمنَ الرَّحيمَ اَعْهَدُ
اِلَيْكَ في هذِهِ الدُّنْيا اَنَّكَ اَنْتَ اللَّهُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ وَحْدَكَ لا شَريكَ لَكَ وَاَنَّ
مُحَمَّدا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ عَبْدُكَ وَرَسُولُكَ اَللّهُمَّ فَصَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِهِ
وَلا تَكِلْني اِلي نَفْسي طَرْفَةَ عَيْنٍ اَبَدا وَلا اِلي اَحَدٍ مِنْ خَلْقِكَ فَاِنَّكَ اِنْ
وَكَلْتَني اِلَيْها تُباعِدْني مِنَ الْخَيْرِ وَتُقَرِّبْني مِنَ الشَّرِّ اَيْ رَبِّ لا اَثِقُ اِلاّ
بِرَحْمَتِكَ فِصَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّيِّبينَ وَاجْعَلْ لي عِنْدَكَ عَهْدا تُؤَدّيهِ اِلَيَّ
يَوْمَ الْقِيمَةِ اِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْميعادَ
فضیلت صلوات بعد از نماز صبح
دوازدهم در عدة الدّاعي از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه هر كه بعد از نماز صبح پيش از آنكه تكلّم كند بگويد رَبِّ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَاَهْلِ بَيْتِهِ(پروردگارا رحمت فرست بر محمد و اهل بيتش) حق تعالي روي او را از آتش جهنم نگاه دارد و ابن بابويه در ثواب الا عمال به سند معتبر روايت كرده است كه بعد از نماز صبح صد مرتبه بگو اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ تا حق تعالي رُوي تو را از آتش جهنّم نگاه دارد وبه روايت ديگر صد مرتبه پيش از سخن گفتن بگو:
يا رَبِّ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاَعْتِقْ رَقَبَتي مِنَ النّارِ
فضیلت سجده شکر
در سجده شكر است و چون از تعقيب نماز فارغ شدي پس سجده شكر بجا مي آوري و اجماعي علماء شيعه است كه سجده شكر سنّت است در وقت متجدّد شدن نعمتي يا دفع شدن بلائي و بهترين افرادش سجده بعد از نماز است براي شكر توفيق اداء نماز .
به سند معتبر از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايتست كه پدرم امام زين العابدين عليه السلام هيچ نعمتي از خدا ياد نكرد مگر آنكه به شكر آن سجده كرد و هيچ آيه اي نخواند كه در آن سجده باشد مگر آنكه سجده مي كرد و دفع نكرد خدا از او بدي را كه از آن مي ترسيد مگر آنكه سجده كرد و از هر نماز واجب كه فارغ مي شد بعد از آن سجده مي كرد و هر وقت كه توفيق مي يافت كه ميان دو كس اصلاح كند براي شكر آن سجده مي كرد و در جميع مواضع سجود آن حضرت اثر سجود بود به اين سبب آن حضرت را سجّاد مي ناميدند .
و ايضاً به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام روايتست كه هر مومن كه از براي خدا سجده كند براي شكر نعمتي در غير نماز حق تعالي براي او ده حسنه بنويسد و ده سيّئه محو كند و ده درجه در بهشت بلند گرداند و به سندهاي معتبره بسيار از آن حضرت منقولست كه نزديكترين احوال بنده به خدا در حالتي است كه در سجده باشد و گريان باشد و در حديث صحيح ديگر فرمود كه سجده شكر واجبست بر هر مسلماني تمام مي كني به آن نماز خود را و خوشنود مي گرداني به آن پروردگار خود را و ملائكه را از خود به عجب مي آوري بدرستي كه هرگاه كه بنده نماز كند و بعد از آن سجده شكر كند پروردگار عالميان حجاب را از ميان بنده و ملائكه بگشايد پس گويد اي ملائكه من نظر كنيد بسوي بنده من كه ادا كرد فرض مرا و تمام كرد عهد مرا پس سجده كرد نزد من براي شكر آنچه من بر او انعام كرده ام اي ملائكه من او را چه بايد داد گويند پروردگارا رحمت تو پس فرمايد كه ديگر چه بايد داد گويند پروردگارا بهشت تو باز فرمايد كه ديگر چه بايد داد گويند كفايت مهمّات او و برآوردن حاجات او پس حق تعالي مكرّر سؤ ال نمايد و ملائكه جواب گويند تا آنكه ملائكه گويند پروردگارا ديگر ما چيزي نمي دانيم آنگاه خداوند كريم فرمايد كه من او را شكر كنم چنانچه او مرا شكر كرد و اقبال كنم بسوي او به فضل خود و رحمت عظيم خود را در قيامت به او بنمايم .
و به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام منقولست كه خداوند عالميان ابراهيم عليه السلام را براي آن خليل خود گردانيد كه سجده بر زمين بسيار مي كرد و در حديث معتبر ديگر فرمود كه چون نعمتي از نعمتهاي خدا را به ياد آري و در موضعي باشي كه كسي از مخالفان تو را نه بيند پهلوي روي خود را بر زمين نه و اگر در جائي باشي كه ايشان باشند و نتواني سجده كرد دست بر پايين شكم خود گذار و خم شو براي تواضع و شكستگي نزد خدا و دست بر شكم گذاشتن براي آن است كه مخالفان گمان كنند كه پيچي در شكم تو بهم رسيده است .
و در روايت بسيار وارد شده است كه حق تعالي به حضرت موسي عليه السلام خطاب كرد كه مي داني چرا تو را برگزيدم و از ميان خلق تو را كليم خود گردانيدم موسي گفت : نمي دانم اي پروردگار من فرمود: براي آنكه بر احوال بندگان خود مطلّع شدم در ميان ايشان كسي نديدم كه نزد من نفسش از تو ذليل تر باشد بدرستي كه چون تو از نماز فارغ مي شوي دو طرف روي خود را بر خاك مي گذاري .
و به سند موثق از حضرت امام رضا عليه السلام منقولست كه سجده بعد از نماز واجب شكر خدا است بر آنكه توفيق داد بنده خود را بر آنكه ادا كرد فرض او را و كمتر آنچه در اين سجده گويند آنست كه سه مرتبه بگويد شُكْراً لِلّهِ راوي پرسيد كه چه معني دارد شُكْراً لِلّهِ حضرت فرمود كه معنيش آن است كه اين سجده از من شكر خدا است بر آنكه مرا توفيق داد كه به خدمت او قيام نمودم و فرض او را ادا كردم و شكر خدا موجب مزيد نعمت و توفيق طاعت است و اگر در نماز تقصيري مانده باشد كه به نافله ها تمام نشده باشد به اين سجده تمام مي شود .
کیفیت سجده
و اما كيفيّت اين سجده به هر نحو كه واقع شود به عمل مي آيد و احوط آن است كه اگر بر زمين باشد و تواند مانند سجده نماز بر هفت عضو سجده كند و پيشاني را بر چيزي گذارد كه در نماز بر آن مي گذارد و افضل آنست كه برخلاف سجده نماز دستها را بر زمين بخواباند و شكم را بر زمين برساند و سنّت است كه اوّل پيشاني را بر زمين گذارد پس طرف راست رو را پس طرف چپ رو را پس باز پيشاني را بر زمين گذارد و به اين سبب دو سجده شكر مي گويند و ظاهراً بدون ذكر نيز به عمل مي آيد و سنّت است كه ذكري بكند و بهتر آن است كه از اذكار و ادعيه باشد كه مذكور خواهد شد و مستحبّ است كه اين سجده را طول دهد
سجده امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام و بعضی از اصحاب ایشان
چنانچه منقولست كه حضرت امام موسي كاظم عليه السلام بعد از طلوع صبح سجده مي كرد تا وقت زوال و بعد از عصر تا شام و در حديث ديگر وارد شده كه آن حضرت زياده از ده سال هر روز بعد از طلوع آفتاب تا وقت زوال در سجده بودند و به سند صحيح منقولست كه حضرت امام رضا عليه السلام آنقدر در سجود مي ماند كه سنگ ريزه مسجد از عرق او تر مي شد و دو طرف روي خود را بر زمين مسجد مي چسبانيد .
و در رجال كشّي مذكور است كه فضل بن شاذان به نزد ابن ابي عمير آمد و او در سجده بود و سجده را بسيار طول داد چون سر برداشت و طول سجده او را مذكور ساختند گفت اگر سجود جميل بن درّاج را مي ديديد سجود مرا طويل نمي شمرديد و گفت روزي به نزد جميل رفتم و او سجده را بسيار طول داد چون سر برداشت من گفتم كه سجده را طول داديد گفت كه اگر طول سجده معروف بن خَرَّ بوذ را مي ديدي سجده مرا سهل مي شمردي .
و ايضاً از فضل بن شاذان روايت كرده است كه حسن بن عليّ بن فضّال به صحرا مي رفت براي عبادت و سجده را چندان طول مي داد كه مرغ مي آمد و بر پشتش مي نشست به گمان آنكه جامه اي است افتاده و وحشيان بر دور او چرا مي كردند و از او وحشت نمي كردند و ايضاً روايت كرده است كه عليّ بن مهزيار چون آفتاب طلوع مي كرد به سجده مي رفت و سر برنمي داشت تا براي هزار نفر از برادران خود دعا مي كرد مثل آنچه از براي خود دعا كرده بود و بر پيشاني او پينه بود مانند زانوي شتر از بسياري طول سجود .
و ايضاً روايت كرده است كه ابن ابي عمير بعد از نماز صبح به سجده شكر سر مي گذاشت و برنمي داشت مگر وقت ظهر و افضل آنست كه سجده شكر بعد از جميع تعقيبات باشد و پيش از نوافل و در نماز مغرب اكثر گفته اند كه بعد از نوافل بجا آورد و بعضي پيش از نوافل گفته اند و ظاهراً هر دو خوبست و پيش از نوافل بجا آوردن افضل است چنانچه حميري از حضرت صاحب الزّمان عليه السلام روايت كرده است و اگر هر دو را به عمل آورد شايد بهتر باشد
دعاهای سجده شکر
امّا دعاهاي اين سجده بسيار است و آسان تر آنها اين چند امر است :
اوّل به سند معتبر از حضرت امام رضا عليه السلام منقولست كه اگر خواهي صد مرتبه شُكْراً شُكْراً بگو و اگر خواهي صد مرتبه عَفْواً عَفْواً و در عيون اخبارالرضا از رجاء بن ابي الضّحاك روايت كرده است كه حضرت امام رضا عليه السلام در راه خراسان هرگاه از تعقيب نماز ظهر فارغ مي شد به سجده شكر مي رفت و صد مرتبه مي گفت شُكْراً لِلّهِ و چون از تعقيب عصر فارغ مي شد صد مرتبه در سجده مي گفت حَمْداً لِلّهِ .
دوم شيخ كليني به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه نزديكترين احوال بنده بسوي خداي تعالي وقتي است كه بنده در سجود باشد و خداي خود را بخواند چون به سجده روي بگو:
يا رَبَّ الْاَرْبابِ وَيا مَلِكَ الْمُلُوكِ وَيا سَيِّدَ السّاداتِ وَيا جَبّارَ الْجَبابِرَةِ وَيا
اِلهَ الالِهَةِ صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ
پس حاجت خود را بطلب پس بگو:
فَاِنّي عَبْدُكَ ناصِيَتي في قَبْضَتِكَ
پس هر دعا كه خواهي بكن كه خدا بخشنده است و برآوردن هيچ حاجت بر او دشوار نيست .
سوّم ايضاً كليني به سند موثّق از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه شنيدم شبي پدرم در مسجد به سجود رفته مي گريست و اين دعا مي خواند:
سُبْحانَكَ اَللّهُمَّ اَنْتَ رِبّي حَقّا حَقّا سَجَدْتُ لَكَ يا رَبِّ تَعَبُّدا وَرِقّا اَللّهُمَّ اِنَّ
عَمَلي ضَعيفٌ فَضاعِفْهُ لي اَللّهُمَّ قِني عَذابَكَ يَوْمَ تَبْعَثُ عِبادَكَ وَتُبْ عَلَيَّ
اِنَّكَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحيمُ
چهارم ايضاً كليني به سند معتبر روايت كرده است كه حضرت امام موسي عليه السلام در سجده اين دعا را مي خواند:
اَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ حَرُّها لا يُطْفي
وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ جَديدُها لا يَبْلي وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ عَطْشانُها لا يُرْوي
وَاَعُوذُ بِكَ مِنْ نارٍ مَسْلُوبُها لا يُكْسي
پنجم ايضاً كليني به سند معتبر روايت كرده است كه شكايت كرد مردي به حضرت صادق عليه السلام كه امّ ولدي دارم و او عليل است حضرت فرمود كه به او بگو بعد از هر نماز واجب در سجده شكر بگويد:
يا رَؤُفُ يا رَحيمُ يا رَبِّ يا سَيِّدي
پس حاجت خود را بطلبد .
ششم در روايات معتبره بسيار منقولست كه حضرت صادق و كاظم عليه السلام در سجده شكر بسيار مي فرمودند:
اَسْئَلُكَ الرّاحَةَ عَنْدَ الْمَوْتِ وَالْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسابِ
هفتم به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام مرويست كه در سجده مي گفتند:
سَجَدَ وَجْهِيَ اللَّئيمُ لِوَجْهِ رَبّيَ الْكَريمِ
هشتم در بعضي از كتب معتبره از حضرت اميرالمومنين عليه السلام روايت شده كه بهترين سخنان نزد حق تعالي آن است كه بنده در سجده سه مرتبه بگويد:
اِنّي ظَلَمْتُ نَفْسي فَاغْفِرْ لي
نهم در جعفريّات به سند صحيح از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه حضرت رسول صلي الله عليه و آله چون سر به سجده مي گذاشت اين دعا را مي خواند:
اَللّهُمَّ مَغْفِرَتُكَ اَوْسَعُ مِنْ ذُنُوبي وَرَحْمَتُكَ اَلاَرْجي عِنْدي مِنْ عَمَلي فَاغْفِرْ لي
ذُنُوبي يا حَيّا لا يَمُوتُ
دهم قطب راوندي از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه هرگاه تو را شدّتي و غمّي عارض شود و به نهايت برسد سجده كن بر زمين و بگو:
يا مُذِلَّ
كُلِّ جَبّارٍ يا مُعِزَّ كُلِّ ذَليلٍ قَدْ وَحَقِّكَ بَلَغَ مَجْهُودي فَصَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِ
مُحَمَّدٍ وَفَرِّجْ عَنّي
و در عدّة الداعي از آن حضرت روايت كرده است كه هرگاه به مردي نازله يا امر شديدي يا كربي و غمّي نازل شود زانوها و دستهاي خود را تا مِرْفَقْ برهنه كند و بر زمين بچسباند و سينه خود را بر زمين برساند و حاجت خود را طلب كند.
يازدهم ابن بابويه به سند معتبر از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه هرگاه بنده در سجده سه مرتبه بگويد:
يا اَللَّهُ يا رَبّاهُ يا سَيِّداهُ
خداوند كريم جواب او گويد لَبَّيْكَ بنده من حاجت خود را بطلب و در مكارم الا خلاق روايت كرده است كه هر كه در سجده بگويد يا رَبّاهُ يا سَيِّداهُ آنقدر كه نفس منقطع شود حق تعالي فرمايد كه حاجت خود را بخواه .
دوازدهم در مكارم الا خلاق از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه حضرت رسول صلي الله عليه و آله به مردي گذشت و او در سجده بود مي گفت :
يا رَبِّ ماذا عَلَيْكَ اَنْ تُرْضِيَ عَنّي كُلَّ مَنْ
كانَ لَهُ عِنْدي تَبِعَةٌ وَاَنْ تَغْفِرَ لي ذُنُوبي وَاَنْ تُدْخِلَنِي الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ فَاِنَّما
عَفْوُكَ عَنِ الظّالِمينَ وَاَنَا مِنَ الظّالِمينَ فَلْتَسَعْني رَحْمَتُكَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ
پس حضرت فرمود كه سر بردار كه دعايت مستجاب شد بدرستي كه دعاي پيغمبري را خواندي كه در زمان قوم عاد بود .
مؤلف گويد كه ما در مفاتيح در ضمن اعمال مسجد كوفه و مسجد زيد بعضي دعاها نقل كرديم كه در سجده خوانده مي شود و شيخ طوسي در مصباح المتهجّد در ذكر سجده شكر فرموده و مستحب است كه دعا كند از براي برادران خود در سجده پس بگويد:
اَللّهُمَّ رَبَّ الْفَجْرِ وَاللَّيالِي الْعَشْرِ وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ وَاللَّيْلِ
اِذا يَسْرِ وَرَبَّ كُلِّ شَيْءٍ وَاِلهَ كُلِّ شَيْءٍ وَ خالِقَ كُلِّ شَيْءٍ وَمَلِكَ كُلِّ شَيْءٍ
صَلِّ عَلي مُحَمَّدٍ وَآلِهِ وَافْعَلْ بي وَبِفُلانٍ وَفُلانٍ ما اَنْتَ اَهْلُهُ وَلا تَفْعَلْ بِنا ما
نَحْنُ اَهْلُهُ فَاِنَّكَ اَهْلُ التَّقْوي وَاَهْلُ الْمَغْفِرَةِ
و چون سر از سجده برداشتي مي مالي دست خود را بر موضع سجود خود و مي مالي بصورت خود از طرف چپ صورت پس مي مالي به پيشاني پس به جانب راست سه مرتبه و در هر مرتبه مي گوئي :
اَللّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ عالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ الرَّحْمنُ الرَّحيمُ
اَللّهُمَّ اَذْهِبْ عَنِّي الْهَمَّ وَالْحَزَنَ وَالْغِيَرَ وَالْفِتَنَ ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ